پیشینه
شعب فوقالعاده در دادگاههای کامبوج، دادگاههای ویژه‌ای هستند که از طریق سازمان ملل کمک‌های بین‌المللی دریافت می‌کنند. این شعب به طور غیر رسمی به نام‌های دادگاه خمرهای سرخ و یا دادگاه کامبوج شناخته می‌شوند.
در ۱۷ آوریل ۱۹۷۵ خمرهای سرخ در کامبوج قدرت را در دست گرفتند و در تاریخ ۷ ژانویه ۱۹۷۹ سرنگون شدند. آماری که در دست است حاکی از آن است که در طول ۳ سال و ۸ ماه و ۲۰ روز، حداقل یک میلیون و هفتصد هزار نفر در نتیجه‌ی گرسنگی، شکنجه، اعدام و کار اجباری کشته شدند. پایان دوران حکمرانی خمرهای سرخ با یک جنگ داخلی همراه شد که نهایتا در سال ۱۹۹۸ با از بین رفتن ساختار نظامی و سیاسی خمرهای سرخ، خاتمه یافت.
در سال ۱۹۹۷ دولت کامبوج از سازمان ملل برای تاسیس دادگاه‌هایی برای رسیدگی به جرایم رهبران عالی خمرهای سرخ درخواست کمک کرد. در سال ۲۰۰۱ مجمع ملی کامبوج قانونی را به تصویب رساند که به موجب آن دادگاهی برای رسیدگی به جرایم شدید ارتکاب یافته در دوران خمرهای سرخ (۱۹۷۹-۱۹۷۵) تاسیس شد. این دادگاه، شعب فوقالعاده دادگاههای کامبوج برای رسیدگی به جرایم ارتکاب یافته در دوران حکومت دموکراتیک کامپوچی (یا به اختصار شعب فوقالعاده) نام گرفته است. دولت کامبوج اصرار داشت که به خاطر مردم این کشور این رسیدگی‌ها باید در کامبوج و توسط قضات و نیروهای قضایی کامبوج، به همراه برخی نیروهای خارجی، صورت گیرد.
دولت کامبوج به دلیل ضعف نظام قضایی، ماهیت بین‌المللی جرایم و همچنین برای دریافت کمک جهت دستیابی به استانداردهای بین‌المللی عدالت، از جامعه بین‌المللی جهت مشارکت در این رسیدگی‌ها دعوت به عمل آورد. نهایتا در ژوئن ۲۰۰۳، موافقتنامه‌ای با سازمان ملل متحد در خصوص جزییات همکاری و مشارکت جامعه بین‌المللی در شعب ویژه دادگاههای کامبوج، حاصل شد. با وجود اینکه این شعب ویژه توسط سازمان ملل متحد و دولت کامبوج تاسیس شده‌اند، اما از این دو مستقل هستند. ماهیتا این دادگاه، دادگاه داخلی کامبوج است که با مشارکت بین‌المللی اداره می‌شود و استانداردهای بین‌المللی را اعمال می‌نماید.
صلاحیت شعب فوقالعاده کامبوج
ماده ۱ موافقتنامه میان سازمان ملل متحد و دولت سلطنتی کامبوج چنین بیان می‌دارد:
“هدف از توافقنامه حاضر، تنظیم همکاری بین سازمان ملل متحد و دولت سلطنتی کامبوج است و این در جهت تمهید محاکمه سران ارشد حکومت کامپوچی و آنهایی است که در قبال جرایم و نقض جدی قانون کیفری کامبوج، عرف و حقوق بین‌الملل بشردوستانه و کنوانسیون‌های شناسایی شده توسط کامبوج، بیشترین مسئولیت را داشته‌اند؛ جرایمی که در فاصله ۱۷ آوریل ۱۹۷۵ تا ۶ ژانویه ۱۹۷۹ ارتکاب یافته‌اند”.
مطابق این ماده صلاحیت زمانی شعب فوقالعاده مربوط به سالهای حکومت خمرهای سرخ تحت عنوان حکومت دموکراتیک کامپوچی است و صلاحیت شخصی نیز محدود است به سران ارشد حکومت دموکراتیک کامپوجی و افردی که نسبت به نقض‌های شدید حقوق داخلی و بین‌المللی بیشترین مسئولیت را داشته‌اند.
صلاحیت ذاتی یا موضوعی دادگاه مطابق ماده ۹ این موافقتنامه چنین بیان شده است:
شعب فوقالعاده کامبوج صلاحیت رسیدگی به این جنایت را دارد؛ مطابق تعریف کنوانسیون منع و مجازات جرم نسل‌کشی مصوب ۱۹۴۸، جرم جنایت علیه بشریت مطابق تعریف اساسنامه رم ۱۹۹۸ و موارد نقض شدید کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۴۹ و دیگر جرایمی که در فصل دوم قانون مربوط به تاسیس شعب فوقالعاده مصوب ۱۰ اوت ۲۰۰۱، تعریف شده است.
ماده ۳ قانون تاسیس شعب فوقالعاده مواردی از قانون مجازات کامبوج، مصوب ۱۹۵۶، را نیز وارد صلاحیت موضوعی شعب ویژه دانسته است. این موارد شامل قتل عمدی ( مواد ۵۰۱، ۵۰۳، ۵۰۴، ۵۰۶، ۵۰۷ و ۵۰۸)، شکنجه (ماده ۵۰۰) و آزار و اذیت مذهبی (مواد ۲۰۹ و ۲۱۰) است. ماده ۷ همین قانون نیز صلاحیت این شعب برای رسیدگی به تخریب اموال فرهنگی در جریان مخاصمه مسلحانه را مطابق با کنوانسیون لاهه ۱۹۵۴ برای حمایت از امول فرهنگی در مخاصمات مسلحانه، مشروط بر آنکه در فاصله زمانی ذکر شده ارتکاب یافته باشد، پذیرفته است.
پرونده های رسیدگی شده:
هرچند در زمان تاسیس این شعب ویژه، رهبر خمرهای سرخ ژنرال پل پت، که متهم اصلی جرایم ارتکاب یافته در سالهای ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۹بوده است، از دنیا رفته بود، اما این شعب به جرایم ارتکاب یافته توسط سایر سران حکومت دموکراتیک کامپوچی رسیدگی کردند:
پرونده اول:
پرونده شماره۱، نخستین پرونده مطرح شده در دادگاه بود که متهم این پرونده، کینگ گوک یی با نام مستعار داچ بود. وی رئیس مرکز امنیتی S-21 خمرهای سرخ در پنوم پن (پایتخت کامبوج) بود.
متهم در تاریخ ۱۸ اوت ۲۰۰۸ تحت تعقیب کیفری قرار گرفت و کیفرخواست وی صادر شد. بعد از رسیدگی اولیه در ۱۷ و ۱۸ فوریه ۲۰۰۸، بخش اصلی محاکمه در ۳۰ مارس ۲۰۰۹ آغاز شد. سرانجام در تاریخ ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۰ دادگاه وی را به خاطر ارتکاب جرایم علیه بشریت و نقض شدید کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۴۹ به ۳۵ سال حبس محکوم کرد. متهم و دادستان از این حکم تجدیدنظرخواهی کردند و شعبه عالی دادگاه با ذکر این امر که دادگاه بدوی در ارزیابی شدت جرایم ارتکاب یافته توسط متهم و همچنین کیفیات مشدده دچار خطا شده است، مجازات وی به حبس ابد تغییر داد.
پرونده دوم:
متهمان پرونده دوم نون چی، رهبر پیشین مجلس ملی دموکراتیک و قائم مقام دبیری حزب کمونیست کامپوچی، و خیو سامفان، رئیس دولت سابق دموکراتیک کامپوچی، بودند. این متهمان به دلیل ارتکاب جرایم علیه بشریت و نقض شدید کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۴۹ مورد تعقیب کیفری قرار گرفتند و رسیدگی مقدماتی در ژوئن ۲۰۱۱ آغاز شد. نخستین محاکمه در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۱ صورت گرفت و سرانجام ۷ اوت سال ۲۰۱۴ منجر به صدور حکم شد و هر دوی متمهان به حبس ابد محکوم شدند.
منبع
وبسایت رسمی شعب فوقالعاده در دادگاههای کامبوج
www.eccc.gov.kh/en
