پیشینه
شعب فوقالعاده در دادگاههای کامبوج، دادگاههای ویژه‌ای هستند که از طریق سازمان ملل کمک‌های بین‌المللی دریافت می‌کنند. این شعب به طور غیر رسمی به نام‌های دادگاه خمرهای سرخ و یا دادگاه کامبوج شناخته می‌شوند.
در 17 آوریل 1975 خمرهای سرخ در کامبوج قدرت را در دست گرفتند و در تاریخ 7 ژانویه 1979 سرنگون شدند. آماری که در دست است حاکی از آن است که در طول 3 سال و 8 ماه و 20 روز، حداقل یک میلیون و هفتصد هزار نفر در نتیجه‌ی گرسنگی، شکنجه، اعدام و کار اجباری کشته شدند. پایان دوران حکمرانی خمرهای سرخ با یک جنگ داخلی همراه شد که نهایتا در سال 1998 با از بین رفتن ساختار نظامی و سیاسی خمرهای سرخ، خاتمه یافت.
در سال 1997 دولت کامبوج از سازمان ملل برای تاسیس دادگاه‌هایی برای رسیدگی به جرایم رهبران عالی خمرهای سرخ درخواست کمک کرد. در سال 2001 مجمع ملی کامبوج قانونی را به تصویب رساند که به موجب آن دادگاهی برای رسیدگی به جرایم شدید ارتکاب یافته در دوران خمرهای سرخ (1979-1975) تاسیس شد. این دادگاه، شعب فوقالعاده دادگاههای کامبوج برای رسیدگی به جرایم ارتکاب یافته در دوران حکومت دموکراتیک کامپوچی (یا به اختصار شعب فوقالعاده) نام گرفته است. دولت کامبوج اصرار داشت که به خاطر مردم این کشور این رسیدگی‌ها باید در کامبوج و توسط قضات و نیروهای قضایی کامبوج، به همراه برخی نیروهای خارجی، صورت گیرد.
دولت کامبوج به دلیل ضعف نظام قضایی، ماهیت بین‌المللی جرایم و همچنین برای دریافت کمک جهت دستیابی به استانداردهای بین‌المللی عدالت، از جامعه بین‌المللی جهت مشارکت در این رسیدگی‌ها دعوت به عمل آورد. نهایتا در ژوئن 2003، موافقتنامه‌ای با سازمان ملل متحد در خصوص جزییات همکاری و مشارکت جامعه بین‌المللی در شعب ویژه دادگاههای کامبوج، حاصل شد. با وجود اینکه این شعب ویژه توسط سازمان ملل متحد و دولت کامبوج تاسیس شده‌اند، اما از این دو مستقل هستند. ماهیتا این دادگاه، دادگاه داخلی کامبوج است که با مشارکت بین‌المللی اداره می‌شود و استانداردهای بین‌المللی را اعمال می‌نماید.
صلاحیت شعب فوقالعاده کامبوج
ماده 1 موافقتنامه میان سازمان ملل متحد و دولت سلطنتی کامبوج چنین بیان می‌دارد:
“هدف از توافقنامه حاضر، تنظیم همکاری بین سازمان ملل متحد و دولت سلطنتی کامبوج است و این در جهت تمهید محاکمه سران ارشد حکومت کامپوچی و آنهایی است که در قبال جرایم و نقض جدی قانون کیفری کامبوج، عرف و حقوق بین‌الملل بشردوستانه و کنوانسیون‌های شناسایی شده توسط کامبوج، بیشترین مسئولیت را داشته‌اند؛ جرایمی که در فاصله 17 آوریل 1975 تا 6 ژانویه 1979 ارتکاب یافته‌اند”.
مطابق این ماده صلاحیت زمانی شعب فوقالعاده مربوط به سالهای حکومت خمرهای سرخ تحت عنوان حکومت دموکراتیک کامپوچی است و صلاحیت شخصی نیز محدود است به سران ارشد حکومت دموکراتیک کامپوجی و افردی که نسبت به نقض‌های شدید حقوق داخلی و بین‌المللی بیشترین مسئولیت را داشته‌اند.
صلاحیت ذاتی یا موضوعی دادگاه مطابق ماده 9 این موافقتنامه چنین بیان شده است:
شعب فوقالعاده کامبوج صلاحیت رسیدگی به این جنایت را دارد؛ مطابق تعریف کنوانسیون منع و مجازات جرم نسل‌کشی مصوب 1948، جرم جنایت علیه بشریت مطابق تعریف اساسنامه رم 1998 و موارد نقض شدید کنوانسیون‌های ژنو 1949 و دیگر جرایمی که در فصل دوم قانون مربوط به تاسیس شعب فوقالعاده مصوب 10 اوت 2001، تعریف شده است.
ماده 3 قانون تاسیس شعب فوقالعاده مواردی از قانون مجازات کامبوج، مصوب 1956، را نیز وارد صلاحیت موضوعی شعب ویژه دانسته است. این موارد شامل قتل عمدی ( مواد 501، 503، 504، 506، 507 و 508)، شکنجه (ماده 500) و آزار و اذیت مذهبی (مواد 209 و 210) است. ماده 7 همین قانون نیز صلاحیت این شعب برای رسیدگی به تخریب اموال فرهنگی در جریان مخاصمه مسلحانه را مطابق با کنوانسیون لاهه 1954 برای حمایت از امول فرهنگی در مخاصمات مسلحانه، مشروط بر آنکه در فاصله زمانی ذکر شده ارتکاب یافته باشد، پذیرفته است.
پرونده های رسیدگی شده:
هرچند در زمان تاسیس این شعب ویژه، رهبر خمرهای سرخ ژنرال پل پت، که متهم اصلی جرایم ارتکاب یافته در سالهای 1975 تا 1979بوده است، از دنیا رفته بود، اما این شعب به جرایم ارتکاب یافته توسط سایر سران حکومت دموکراتیک کامپوچی رسیدگی کردند:
پرونده اول:
پرونده شماره1، نخستین پرونده مطرح شده در دادگاه بود که متهم این پرونده، کینگ گوک یی با نام مستعار داچ بود. وی رئیس مرکز امنیتی S-21 خمرهای سرخ در پنوم پن (پایتخت کامبوج) بود.
متهم در تاریخ 18 اوت 2008 تحت تعقیب کیفری قرار گرفت و کیفرخواست وی صادر شد. بعد از رسیدگی اولیه در 17 و 18 فوریه 2008، بخش اصلی محاکمه در 30 مارس 2009 آغاز شد. سرانجام در تاریخ 26 ژوئیه 2010 دادگاه وی را به خاطر ارتکاب جرایم علیه بشریت و نقض شدید کنوانسیون‌های ژنو 1949 به 35 سال حبس محکوم کرد. متهم و دادستان از این حکم تجدیدنظرخواهی کردند و شعبه عالی دادگاه با ذکر این امر که دادگاه بدوی در ارزیابی شدت جرایم ارتکاب یافته توسط متهم و همچنین کیفیات مشدده دچار خطا شده است، مجازات وی به حبس ابد تغییر داد.
پرونده دوم:
متهمان پرونده دوم نون چی، رهبر پیشین مجلس ملی دموکراتیک و قائم مقام دبیری حزب کمونیست کامپوچی، و خیو سامفان، رئیس دولت سابق دموکراتیک کامپوچی، بودند. این متهمان به دلیل ارتکاب جرایم علیه بشریت و نقض شدید کنوانسیون‌های ژنو 1949 مورد تعقیب کیفری قرار گرفتند و رسیدگی مقدماتی در ژوئن 2011 آغاز شد. نخستین محاکمه در 21 نوامبر 2011 صورت گرفت و سرانجام 7 اوت سال 2014 منجر به صدور حکم شد و هر دوی متمهان به حبس ابد محکوم شدند.
منبع
وبسایت رسمی شعب فوقالعاده در دادگاههای کامبوج
www.eccc.gov.kh/en
